به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ نگار؛ در ایران تعداد زیادی امامزاده وجود دارد که برخی از آنها بانو هستند. از حدود ۱۰ هزار امامزاده شناسایی شده در ایران اسلامی، قریب به ۱۳۵۰ نفرشان امامزادگان بانو هستند. استان های دارای بیشترین امام زادگان زن به ترتیب اصفهان با ۲۰۶ ، فارس ۱۷۵ ، تهران ۱۲۸، گیلان ۸۹، مازندران ۸۵، همدان ۷۳، خراسان رضوی۶۸ و استان قم ۶۵ امام زاده بانو را میزبان هستند.

گل سرسبد امام زادگان بانو در ایران زمین، دختر گرامی حضرت موسی بن جعفر و اخت الرضا ، کریمه‌ی اهل بیت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است که چون خورشیدی در بین امام زادگان ایران اسلامی می درخشد. خواهر گرامی امام رضا (علیه السلام) که بارگاه ملکوتی ایشان در شهر قم، مأمن و پناهگاه زائران بی‌شماری از سراسر ایران و جهان است. حرم شریف حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به عنوان “حرم کریمه اهل بیت” شناخته می‌شود و از نظر مذهبی و فرهنگی، جایگاهی والا در میان ایرانیان دارد.‌

خاتون‌های آسمانی در سرزمین ایرانی

خاتون های آسمانی، گوهران درخشان در قاب ایران در پهنه‌ی ایران پهناور هستند. آری در کنار بارگاه‌های منور امامزادگان مرد واجب‌الاحترام، گنبدهای طلایی دیگری نیز به چشم می‌آیند که آرامگاه بانوان و خاتون‌های معصوم و نواده‌های گرامی ائمه اطهار (علیه السلام) را در آغوش خود جای داده‌اند.

این بقاع متبرکه، که در سراسر کشور پراکنده‌اند، همچون نگین‌هایی درخشان، بر تارک ایران اسلامی می‌درخشند و زائران و دلدادگان را به سوی خود رهنمون می‌شوند. حضور این بانوان گرانقدر در خاک ایران، برکات و فضایل بی‌شماری را برای این سرزمین به ارمغان آورده است. مزارهای مطهر ایشان، ملجأ و پناهگاه دل‌های خسته و گمشده در دنیای مادی است و انوار ملکوتی آنان، همواره راهنمای و مشوق انسان‌ها در مسیر کمال و رستگاری بوده است.

هر کدام از این امامزادگان بانو و خاتون‌ها، داستانی پرفراز و نشیب و سرشار از عشق و ایثار برای روایت دارند. شرح رشادت‌ها، صبر و استقامت و فضایل اخلاقی این بانوان بزرگ، دریچه‌ای نو به سوی تاریخ اسلام می‌گشاید و درس‌های ارزشمندی از تقوا، شجاعت و فداکاری را به ما می‌آموزد.

می‌توان با مطالعه‌ی شرح حال و زندگانی این بانوان بزرگ، از سیره و فضایل اخلاقی ایشان درس آموخت و در مسیر کمال و رستگاری گام برداشت.

حضور درخشان خاتون های امامزاده در فرهنگ ایرانیان

این بانوان مقدس، به عنوان واسطه ای بین مردم و ائمه اطهار، مورد احترام و ارادت ویژه ای قرار می گیرند وجود و حضور این امامزادگان چراغ هدایت و نشانه ای از شکوه و عظمت مقام این بانوان را دربین مردم ایرن نشان دهد و هم ارادت و ظرافت و لطافت احساسات مردم نسبت به آنها را به تصویر می کشد. با بررسی منابع تاریخی و فرهنگ مذهبی ایران اسلامی به موارد جالب توجهی در این رابطه می رسیم که به برخی اشاره می شود:

توصیف کرامات و معجزات: نقل داستان ها و کرامات خاتون های امامزاده، هماره از گذشته در بین مردم رواج داشته و  همچنان بر ایمان و ارادت مردم نسبت به آنها می افزاید.

توصیف حال و هوای حرم ها و بقاع متبرکه: توصیف شکوه و عظمت حرم ها و بقاع متبرکه خاتون های امامزاده، در برخی منابع فرهنگ و تاریخ این سرزمین، حسی از معنویت و آرامش را به خواننده القا می کند.

بیان توسلات و حاجات: در فرهنگ عمومی مردم، توصیف توسلات و حاجاتی که مردم به خاتون های امامزاده دارند، پر رنگ بوده و  نشان دهنده ی ایمان و اعتقاد راسخ مردم به قدرت شفاعت و یاری این بانوان است.

اشعار و مدایح: سرودن اشعار و مدایح در وصف خاتون های امامزاده نیز، مرسوم بوده و تبلور ارادت و عشق شاعرانه مردم به این بانوان مقدس است.در اینجا چند نمونه از اشعاری که در وصف خاتون های امامزاده سروده شده است، تقدیم می دارم:

شعر از مولوی:

ای خاتون کریم ای مادر شاه       بر ما رحم کن ز لطف اله

تو شفیعه ی ما در روز جزا           تو ملجأ و پناه ما در بلا

شعر از حافظ:

ای گل گشت زار امامزاده         تو شفیعه ی ما در این وادی

از کرم تو امید دارم نجات            در دو گیتی ز ظلم و بیداد

شعر از سعدی:

ای خاتون مطهر و پاکدامن              تو مونس و همدم ما در غم

از تویاری می طلبم در هرحال     ای مظهر رحمت و فضل و کرم

نقش آفرینی عمومی امام زادگان بانو

امامزادگان بزرگوار به عنوان واسطه ای بین مردم و ائمه اطهار(علیهم السلام) عمل کرده اند و به ترویج معارف دینی و ولایی در بین مردم پرداخته اند. برخی از مهمترین نقش های امامزادگان بانو در ترویج فرهنگ شیعه در ایران عبارتند از:

محل برگزاری مراسم مذهبی: مکان مقدس امامزادگان بانو، محل برگزاری مراسم مذهبی مختلف مانند عزاداری، جشن و دعا و نیایش بوده اند. این مراسم ها نقش مهمی در ترویج فرهنگ شیعه و ایجاد انس و الفت بین مردم و ائمه اطهار(علیهم السلام) داشته اند.

مکان زیارت و توسل: امامزادگان بانو به عنوان مکان های مقدس و متبرک شناخته می شوند و مردم برای زیارت و توسل به آنها مراجعه می کنند. این امر باعث تقویت باورهای مذهبی مردم و تعمیق ایمان آنها به ائمه اطهار(علیهم السلام) می شود.

نماد هویت شیعی: امامزادگان بانو به عنوان نماد هویت شیعی در ایران شناخته می شوند. وجود این مکان های مقدس در سراسر کشور، بر عمق نفوذ و گسترش فرهنگ شیعه در ایران دلالت می کند.

علاوه بر آنچه که گفته شد امامزادگان بانو در کنار امامزادگان آقا، نقش مشترکی در ترویج آموزه‌های مشترک شیعه مانند:  امامت و ولایت ائمه اطهار (علیهم السلام)،  اهمیت عدالت، ظلم‌ستیزی و دفاع از مظلومان، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، تشویق به امر به معروف و نهی از منکر، نیز نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

مرکز ترویج معارف دینی: در طول تاریخ، امامزادگان بانو به عنوان مراکز ترویج معارف دینی و تشیع در ایران عمل کرده اند. در این مکان ها، علمای دین به تبیین احکام و ترویج آموزه های اسلامی می پرداخته اند و مردم برای کسب علم و معرفت به آنها مراجعه می کرده اند.

امامزادگان بانو در کنار ترویج ارزش‌های اخلاقی و دینی در حفظ و نشر باورها و معارف شیعه نیز نقش داشتند. اطراف حرم آنها، همواره مکانی برای برگزاری جلسات درس و بحث، روضه خوانی و منبر بود و عالمان و مبلغان دینی از طریق این مجالس، آموزه‌های شیعه را به مردم آموزش می‌دادند.

نقش آفرینی ویژه امام زادگان بانو

نقش امامزادگان بانو در ترویج فرهنگ شیعه در ایران بسیار گسترده و عمیق است. این مکان های مقدس، نقش مهمی در حفظ و نشر معارف دینی و تشیع در بین مردم ایران ایفا کرده اند. اما نقش امامزادگان بانو به دلیل ویژگی‌های خاصشان، ظرافت‌ها و تفاوت‌هایی نیز داشته است. برخی از وجوه تمایز نقش امامزادگان بانو در ترویج فرهنگ شیعه، نسبت به امام زادگان مرد را این چنین است:

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت: بسیاری از امامزادگان بانو، فرزندان یا همسران ائمه اطهار(علیهم السلام) هستند که در راه دفاع از اسلام به شهادت رسیده اند. زیارت و یادآوری و راویت رشادت های این بانوان بزرگ، باعث ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین مردم می شده است.

ترویج فرهنگ حجاب و عفاف: امامزادگان بانو به عنوان الگویی از حجاب و عفاف برای زنان مسلمان شناخته می شوند. زیارت و یادآوری سیره این بانوان بزرگ، باعث ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در بین زنان و دختران می شود.

ترویج فرهنگ صبر و استقامت: بسیاری از امامزادگان بانو در طول زندگی خود با سختی ها و مشکلات زیادی روبرو بوده اند. صبر و استقامت این بانوان بزرگ، الگویی برای مردم در مواجهه با مشکلات و سختی های زندگی است.

الگوی زنان مسلمان: امامزادگان بانو به عنوان الگوهای زن مسلمان، برای زنان و دختران جامعه نقشی الهام‌بخش داشته‌اند. آنها با منش و فضایل اخلاقی خود، نمونه‌ای از زن مسلمان کامل را به نمایش می‌گذاشتند و در ترویج ارزش‌هایی مانند همسرداری، عفاف، حجاب، صبر، ایثار و فداکاری نقش مهمی ایفا می‌کردند.

مکان امن برای زنان: بقاع متبرکه امامزادگان بانو، به ویژه در دورانی که محدودیت‌های بیشتری برای حضور زنان در اجتماع وجود داشت، به “ملجأ و پناهگاه” امن برای زنان تبدیل شده بود. زنان می‌توانستند در این اماکن گردهم آمده، به عبادت، دعا و راز و نیاز بپردازند، با یکدیگر معاشرت کنند و از آموزه‌های دینی و اخلاقی بهره‌مند شوند.

گسترش و تعمیق فرهنگ زیارت: امامزادگان بانو، به ویژه حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در قم، نقش مهمی در ترویج فرهنگ زیارت در بین شیعیان ایرانی داشته‌اند. زیارت این اماکن مقدس، به عنوان راهی برای کسب فیض معنوی و توسل به ائمه اطهار (سلام الله علیهم اجمعین)، در بین مردم رواج پیدا کرد و به انسجام و همبستگی مذهبی شیعیان کمک کرد.

امامزادگان بانو در مجموع با جایگاه و منزلت ویژه‌ای که در فرهنگ شیعه دارند، در ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی، حفظ و نشر معارف شیعه و انسجام مذهبی شیعیان ایرانی نقش بسزایی داشته‌اند

آستان مقدس فاطمی محور و مدار امام زادگان بانو در ایران 

باتوجه به “چالش تحمیلی” دشمنان علیه فرهنگ عمومی جامعه به ویژه در ارزش های نهاد خانواده و عفاف و حجاب بانوان، به عنوان کارکرد ویژه با استفاده از وجه تمایز و ظرفیت امام زادگان بانو، می توان طرحی راهبردی و ویژه ای را  با هدف “تبدیل آستان امام زادگان بانو به پایگاه و قطب های ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در ایران اسلامی” به اجرا گذاشت.

متمایزسازی کارکردها و ماموریت‌های آستان های امام زادگان بانو در کشور، امری ضروری و شدنی است. امامزادگان بانو می توانند در راستای ایجاد شبکه ای از نهادهای عمومی ویژه بانوان و دختران نقش ویژه تری را به خود اختصاص دهند.

در این میان شایسته است؛ برای آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به عنوان “بهترین دختر دنیا” در شهر مقدس قم حرم اهل بیت (علیهم السلام) و خاستگاه انقلاب اسلامی، نقش مرجعیت فکری و گفتمانی و قرارگاه راهبردی و پایگاه راهبری امام زادگان بانو در ایران، در نظر گرفته شود. و این آستان مبارک با ایفای نقش محوری برای بیش از یک هزار امام زاده بانو، سرمایه معنوی و ظرفیت عظیم فرهنگی و اجتماعی این نهادهای مقدس مردمی را هم افزا و همسو نماید.

در این راستا، بایسته است دبیرخانه دایمی ستاد ملی تکریم دختران در این آستان نورانی ایجاد گردد. و در این قالب و با ایجاد سازوکارهای قانونی و حمایتی و با عزم ملی امور چالشی حوزه بانوان و دختران را تاحد زیادی سامان داد.

می‌توان اقدامات متعددی در زمینه ترویج و نهادینه فرهنگی عفاف و حجاب انجام داد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود که با اجرای این کارویژه، امامزادگان بانو می توانند به مراکزی فعال و موثر برای ارتقای سطح فرهنگی، مذهبی و اجتماعی بانوان و دختران همسو و هم افزا با آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) تبدیل شوند.

فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی

برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی با موضوع عفاف و حجاب، با حضور اساتید برجسته و کارشناسان این حوزه، تهیه و توزیع محتوای آموزشی و فرهنگی در قالب‌های مختلف مانند کتاب، جزوه، بروشور، پوستر، فیلم و پویانمایی و تولیدات ویژه فضای مجازی، برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری با محوریت عفاف و حجاب، برای تشویق و ترغیب جوانان به این  ارزش‌ها، ایجاد کتابخانه تخصصی با منابع مرتبط با عفاف و حجاب، برگزاری نشست‌ها و گفتگوها با حضور شخصیت‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب.

فعالیت‌های پژوهشی

انجام پژوهش‌های علمی و تحقیقاتی در زمینه عفاف و حجاب، با هدف ارائه راهکارهای عملی برای ترویج این فرهنگ، برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی با موضوع عفاف و حجاب، برای تبادل نظر و ارائه دستاوردهای پژوهشی، انتشار مقالات علمی و پژوهشی در مجلات تخصصی.

 فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی

استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و فضای مجازی برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، برگزاری برنامه‌های فرهنگی و مذهبی با محوریت عفاف و حجاب، در مناسبت‌های مختلف مانند روز تکریم دختران، دهه کرامت، عید غدیر، ولادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) و روز عفاف و حجاب،  برپایی نمایشگاه‌های عکس و پوستر با موضوع عفاف و حجاب،  راه‌اندازی پویش‌های مردمی و اجتماعی برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب.

فعالیت های مذهبی و فرهنگی

برگزاری جلسات تفسیر قرآن و احادیث ویژه بانوان، برگزاری کلاس های آموزشی اخلاق و احکام اسلامی ویژه دختران، برگزاری مراسم دعا و نیایش با محوریت ائمه معصومین (علیهم السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، برگزاری جشن ها و اعیاد مذهبی با محوریت بانوان معصوم، برگزاری اردوهای زیارتی و سیاحتی برای بانوان

فعالیت های مجازی

ایجاد وب سایت و کانال های مجازی برای امامزاد گان بانو، ارائه محتوای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی در فضای مجازی، برگزاری پویش ها، مسابقات و چالش های مناسب آنلاین برای بانوان، پاسخگویی به سوالات مذهبی و شرعی بانوان در فضای مجازی،  ایجاد تالار گفتگو و تبادل نظر برای بانوان.

 فعالیت‌های مشاوره‌ای

ارائه خدمات مشاوره به زائران و مجاوران آستان امام زادگان بانو در زمینه عفاف و حجاب، برگزاری جلسات مشاوره گروهی و فردی با موضوع عفاف و حجاب، ایجاد خط تلفن مشاوره برای پاسخگویی به سوالات و ارائه راهنمایی به زائران و مجاوران در این فرهنگ حجاب و عفاف.

 فعالیت‌های رفاهی و خدماتی

توسعه و تجهیز امکانات رفاهی امامزاده برای بانوان؛ ایجاد فضایی مناسب و امن برای بانوان در آستان امام زادگان بانو، ارائه خدمات فرهنگی و رفاهی به بانوان زائر و مجاور، مانند مهدکودک، سالن مطالعه و کتابخانه ویژه دختران، و سالن مطالعه برگزاری برنامه‌های تفریحی و ورزشی ویژه بانوان.ایجاد فضای مناسب برای برگزاری مراسمات و اجتماعات بانوان، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به بانوان،  احداث زائر سرا و مجتمع های اقامتی در شهرهای دارای امام زاده بانو برای بانوان زائر .

فعالیت های اجتماعی

ارائه مشاوره های مذهبی، خانوادگی و تحصیلی به بانوان و دختران، برگزاری کارگاه های آموزشی مهارت های زندگی و فرزندپروری، ارائه خدمات مددکاری و حمایت از بانوان آسیب دیده، برگزاری جلسات گفتگو و هم اندیشی در مورد مسائل زنان، ایجاد صندوق قرض الحسنه برای کمک به بانوان نیازمند، حمایت از بانوان کارآفرین و اشتغال زایی و مانند اینها.

توجه به گروه‌های سنی مختلف، برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی متناسب با گروه‌های سنی مختلف، مانند کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان،  ایجاد فضاهای مجزا برای گروه‌های سنی مختلف در آستان امام زادگان بانو.

همکاری با سایر نهادها و سازمان‌ها

علاوه بر جلب مشارکت های مردمی، با حمایت جدی سازمان اوقاف و امور خیریه، و همکاری با سایر نهادها و سازمان‌های فعال در حوزه عفاف و حجاب، مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، و حوزه های علمیه و دانشگاه های مرتبط، و استفاده از ظرفیت نهادهای مردمی و تشکل‌های غیردولتی برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، امامزادگان بانو می توانند با نهادها و این تعاملات در افزایش کارایی و اثربخشی امامزادگان بانو موثر خواهد افتاد.

با اجرای این اقدامات و برنامه‌ها می‌توان آستان امام زادگان بانو را به پایگاه و قطب ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در سطح کشور تبدیل کرد و با تلاش و برنامه‌ریزی راهبردی می‌توان آستان امام زادگان بانو را  با محوریت آستان مقدس فاطمی، به نمادی از فرهنگ عفاف و حجاب در ایران تبدیل کرد.

نویسنده: حجت الاسلام مشکاتی دبیر کارگروه محتوایی ستاد بزرگداشت دهه کرامت